Қырғызстан президенті Садыр Жапаров АҚШ Мемлекеттік хатшысы Энтони Блинкеннің хатына жауап бере отырып, республиканың ішкі істеріне араласпауды өтінді. Жапаровтың хатының мәтінін оның баспасөз хатшысы Асқат Алагөзов жариялады, 9 ақпанда Республика СІМ жауапты АҚШ елшісіне тапсырды, деп хабарлайды Janalyq.Asia.
Блинкен өз хатында «коммерциялық емес ұйымдар туралы» Заңға өзгерістер енгізу туралы заң жобасына алаңдаушылық білдірді, бұл жағдайда құқық қорғаушылардың пікірінше, азаматтық қоғам ұйымдарының еркін және тиімді жұмыс істеу қабілетін Елеулі шектеу қаупі бар.
Жапаров «өкінішпен» Блинкен хатының мазмұнында Қырғызстанның ішкі істеріне араласу белгілері бар екенін атап өтті. Ол заң жобасының мақсаты Республикада жұмыс істейтін үкіметтік емес/коммерциялық емес ұйымдардың қызметін нақтылау және ретке келтіру екенін түсіндірді. Бүгінде Қырғызстанда ондаған мың ҮЕҰ мен ҮЕҰ жұмыс істейді, олар «бұрын мемлекеттің бір нәрсе жасауға еркі де, ниеті де болмаған көптеген мәселелерді шешумен»айналысады.
Сонымен қатар, ҮЕҰ мен ҮЕҰ-ның бір бөлігі тек АҚШ пен Еуропалық Одақ елдерінен ғана емес, шетелден қаржыландыруды алады. Қырғызстан билігі бұл ұйымдарға ақшаның қайдан келетінін, олардың кім, қалай және қандай мақсаттарға жұмсалатынын бақылауға ниетті, деп түсіндірді Жапаров.
Оның айтуынша, заң жобасының тұжырымдамасы АҚШ-та 1938 жылдан бері қолданылып келе жатқан шетелдік агенттерді тіркеу туралы Заңның (Foreign AgentsRegistration Act, FARA) тұжырымдамасына жақын.
«Осыған байланысты сұрақ туындауы мүмкін емес: неге сіз жасай аласыз, бірақ біз жасай алмаймыз?»- деп жазады Жапаров.
Президент биліктің ҮЕҰ мен ҮЕҰ-ға қойылатын талаптары «қоғамда түсінікті және қолдауға ие, Қырғыз Республикасының Конституциясына да, біздің халықаралық міндеттемелерімізге де толық сәйкес келетінін»атап өтті.
«Қырғыз Республикасының Конституциясы мен заңдарының нормаларына сәйкес мемлекет үкіметтік емес/коммерциялық емес ұйымның, бұқаралық ақпарат құралдарының жарғылық қызметіне араласпайды және араласпайды. Сондықтан, Парламент қабылдаған жағдайда жоғарыда аталған Заң жобасы сіз жазғандай «АҚШ үкіметі мен халықаралық серіктестердің қолдауымен үкіметтік емес ұйымдар жүзеге асыратын бағдарламалар арқылы денсаулық сақтау және білім беру сияқты өмірлік маңызды қызметтерге азаматтарыңыздың қол жетімділігіне қауіп төндіруі мүмкін»деп қалай түсінбеймін?»,- делінген Жапаровтың жауабында.
Мемлекет басшысы Блинкеннің алаңдаушылығы жекелеген ҮЕҰ мен ҮЕҰ тарапынан дұрыс емес ақпараттан туындағанын айтты.
«Шын мәнінде, үкіметтік емес/коммерциялық емес ұйымдардың басым көпшілігі біздің елде лайықты және адал жұмыс істейді. Шет мемлекеттер қаржыландыратын осы құрылымдардың саны аз ғана, бірақ өте қатты дауысты тобы және олардың жеке өкілдері өздерінің грант берушілері үшін дұрыс емес ақпарат көзі болып табылады. Сонымен қатар, дәл осы үкіметтік емес құрылымдар көбінесе адамдар арасында жалған, жалған ақпарат таратады, бұл жәбірленушілердің немесе қабірленушілердің талабы бойынша сот шайқастарына әкеледі», — дейді Жапаров.
Ол АҚШ үкіметтік ұйымдары қаржыландыратын ҮЕҰ мен ҮЕҰ-ны пайдалану туралы аудит жүргізуді ұсынды, оларға кем дегенде соңғы 10 жылда бөлінген қаражат. Президент өзінің түсіндірмелері мен кепілдіктеріне сүйене отырып, Блинкен Қырғызстандағы қызметін одан әрі жалғастыру үшін «кейбір американдық серіктестердің» қорқынышын сейілте алады деп үміттенді.
Жапаров АҚШ Мемлекеттік хатшысын Қырғызстанға осы елдегі адамның құқықтары мен бостандықтары Конституция мен заңдардың сенімді қорғалғанына көз жеткізу үшін шақырды.
«Қырғызстанда сіз әрқашан сенімді достар табатыныңызға сенімдімін. Сондай-ақ, біз тең құқылы ынтымақтастықты жақтайтынымызды және барлық елдермен және халықаралық серіктестермен, соның ішінде АҚШ-пен бірге жұмыс істеуге дайын екенімізді атап өткім келеді. Менің жалғыз өтінішім-еліміздің ішкі істеріне араласпаңыз», — деп атап өтті Садыр Жапаров.
«шетелдік өкілдер» туралы Заң жобасын 2014 жылы Жогорку Кенештің (Қырғызстан парламенті) үш депутаты бастамашылық етті. 2016 жылдың мамырында қоғамдағы ұзақ және қызу талқылаудан кейін ол үшінші оқылымда қабылданбады. 2023 жылдың мамыр айында Надира Нарматова бастаған 33 депутаттан тұратын топ Парламенттің қарауына тағы да осындай (сарапшылардың пікірінше — бірдей) заң жобасын енгізді.
Kloop атап өткендей, заң жобасы негізінен коммерциялық емес ұйымдарды иноагенттермен тіркеуге мәжбүрлеуге, мемлекеттік органдарға ішкі істерге араласу құқығын беруге және ҮЕҰ мен ҮЕҰ үшін жауапкершілікті қатаңдатуға бағытталған.
Халықаралық коммерциялық емес құқық орталығы (ХХҚО) заң жобасын зерттегеннен кейін ол:
ЕО Ресей Федерациясының «шетелдік агенттер»туралы Заңынан 90% — дан астам көшірілді;
👉 «егер олар шынымен де Қырғыз Республикасының Конституциясында жазылған елде шынайы демократияны құру болса, мемлекеттік мүдделерге сәйкес келмейді»;
👉 «заң жобасының бірқатар ережелері Қырғызстан 1994 жылдан бері тарап болып келген азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактінің ережелеріне қайшы келеді».
Заң жобасына қол қойған депутаттардың бір бөлігі өз қолдарын қайтарып алды. Ағымдағы жылдың қаңтар айында Жогорку Кенештің бейіндік комитеті заң жобасын екі оқылымда мақұлдады.
