«Тумысынан қайсар»: ҚР Президенті Қ.К. Тоқаевтың қазақы менталитет, даму, экономика және сыртқы саясат тұрғысында айтқан сөздері

АСТАНА – 8 қыркүйекте Дүниежүзіліккөшпенділер ойындарының ашылу салтанатындаҚР Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев қазақхалқының қиын жағдайларға күш пен төзімділікпенқарсы тұрудың туа біткен қабілетіне сілтеме жасай отырып, көшпенділердің «тумысынан қайсар» екенін атап өтті.

Сыртқы істер министрінің орынбасары Роман Василенко 11 қыркүйекте Астанада өткен шетелдік журналистерге арналған брифинг барысында бұл пікір Қазақстанның мемлекеттік құрылыс жөніндегі күш-жігерге де, қазіргі заманғы халықаралық сын-қатерлерге де көзқарасыныңнегізінде жатыр деп түсіндірді.

Дәстүрге негізделген даму

Р.Василенко өз сөзін Қазақстан астанасында өтіп жатқан Дүниежүзілік көшпенділер ойындарының маңыздылығын атап өтуден бастады. Бұл іс-шараға әлемнің 89 елінен 2500-ден астам спортшы қатысуда.

«Бұл бірегей спорттық жарыс біз сақтауға тырысатын жаһандық көшпелі қауымдастықтың жарқын мәдениетін көрсетеді. Ашылу салтанатында Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев атап өткендей, қазақ халқы менталитеті бойынша көшпенділер, тумысынан қайсар әрі табиғатынан батыл», — деді Р.Василенко.

Сонымен қатар, Министрдің орынбасарыҚазақстанның ежелгі дәстүрлерді сақтаушы ретіндегі, сондай-ақ ұлттар арасындағы заманауи көпір ретіндегі рөліне тоқталып, елдің қайсар әрі болашаққа бағытталған сыртқы саяси көзқарастарын атап өтті.

Р.Василенкодан «тумысынан қайсар»мағынасын егжей-тегжейлі түсіндіруді сұрағанда, ол қазақ халқын сипаттайтын терең қайсарлық пен төзімділік қасиеттері туралы айтып, оны тәуелсіздіктің соңғы 30 жылындағы ұлттың жетістіктерімен байланыстырды.

«Көшпенділер үшін бұл өте маңызды жәнеоларға тән қасиет. Бұл біздің қанымызда. (…) Егер біздерге, қазақтарға қайсар екенімізді айтса, біз басымызды жоғары қаратып, кеудемізді керіп, еңсемізді тік көтеріп, терең тыныс аламыз да,қиындықты жеңу үшін алға қадам басамыз. Бұл«мен бәрін жасай аламын» менталитеті соңғы 30 жыл бойы еліміздің дамуын жетелеп келе жатыр»,– деді ол.

Министрдің орынбасары өз жерін қорғау үшін күрескен және дипломатия, тапқырлық және табандылықтың арқасында болашақ ұрпаққаұлаңғайыр жерді сақтап қалған қазақ ата-бабаларының қайсарлығы туралы ой қозғады.

«Осы мұраға сүйене отырып, Қазақстан ел ішіндегі бейбітшілікті бағалап қана қоймай, халықаралық аренада бейбітшілік пен ынтымақтастықты нығайтуға ұмтылудыжалғастыруда», — деген пікір айтты.

Дипломаттың айтуынша, Қазақстан Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының съезі, Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары жөніндегі кеңес (АӨСШК) сияқты «қайсар бастамалар» арқылы жаһандық ынтымақтастықты қолдайды. Ол қазіргі уақытта 28 мүше мемлекетті қамтитын АӨСШК-тің эволюциясын және ұйымның кең аумақта бейбітшілік пен ынтымақтастық үшін жұмыс істейтін толыққанды ұйымға айналу процесінде екенін атап өтті.

«Біз қайсар халықпыз, сондай-ақ барлығын өз ұмтылысында қайсар болуға шақырамыз», – деп қосты.

Ынтымақтастық және диалог

Ол Қазақстанның артып келе жатқан жаһандық белсенділігін «бейбітшілік, теңгерімді, прагматикалық және қайсар көреген дипломатия қағидаттарына» негізделген тиімді сыртқы саясатымен байланыстырды».

«Қазақстан ынтымақтастық пен диалог жаһандық өркендеудің кілті екеніне нық сенеді. Бұл көзқарас барлық ірі мемлекеттермен, соның ішінде Шығыс және Батыс серіктестерімізбен біздің сындарлы қарым-қатынасымызды орнатуға бағытталған күш-жігерімізден көрінеді. Бұл сондай-ақ Қазақстанның әлемдік экономикадағы серпінді рөлін көрсетеді, себебі біз тұрақты даму мен ортақ прогрестің қайсар жаңа мүмкіндіктерін пайдалану үшін халықаралық инвесторлармен және инноваторлармен ынтымақтасуға тырысамыз», — деді Василенко.

Қазақстанның артып келе жатқан қатынасы

Василенко Қазақстан мен Еуропалық Одақ арасындағы, әсіресе энергетика және маңызды шикізат сияқты салалардағы ынтымақтастықтың артып келе жатқанын атап өтті.

Энергетикаға келетін болсақ, Қазақстан мұнай мен уран сияқты дәстүрлі энергия көздерінің ірі өндірушісі болып табылады. «Негізгісі – дәстүрлі энергетика, яғни мұнай мен газды, бірақ ең алдымен мұнайды, сонымен қатар уранды білдіреді. Уранды тек Францияға ғана емес, сонымен қатар Словакия мен Чехия сияқты атом энергетикасын пайдаланатын елдерге де жеткізуді кеңейту жоспарлары бар», — деді дипломат.

Ол сондай-ақ неміс компаниясы басқаратын ауқымды «жасыл сутегі» жобасына сілтеме жасай отырып, Қазақстанның жасыл энергетиканы әртараптандыру жөніндегі күш-жігерін атап өтті. Бұл Svevind компаниясы жүзеге асыратын 50 миллиард еуроны (55 миллиард АҚШ доллары) құрайтын жоба,  Р.Василенконың айтуынша, жалпы қуаты 30 гигаватт электр энергиясын өндіретін күн және жел электр станцияларын салуды көздейді.

«Бұл негізінен 2032 жылдан бастап негізінен Еуропаға экспортталатын жылына екі миллион тоннаға дейін жасыл сутегі өндіру үшін пайдаланылады», — деп қосты Министрдің орынбасары.

Р.Василенко әрі қарай «жасыл» және цифрлық технологияларға көшуі үшін қажетті маңызды шикізат ресурстарының Қазақстанда кең қорларыбарын атап өтті. «Қазақстан қазірдің өзінде Еуропалық Одақ маңызды деп анықтаған 34шикізаттың ішінен 18-ін барлап, өндіруде. Сондай-ақ, Қазақстан Минералды ресурстар қауіпсіздігібойынша серіктестік форумына қосылды», — деді ол.

Қазақстандық дипломат осы саладағы ынтымақтастықтың одан әрі дами беретініне оптимистік сенім білдірді. Ол Германиямен байланыстардың кеңеюі туралы айтып, 2023 жылғымаусымда Президент Франк-ВальтерШтайнмайердің Қазақстанға сапары кезінде Неміс HMS Bergbau компаниясы мен қазақстандық компания арасында жасалған коммерциялық келісімшарттарға назар аударды. Бұл келісімшарттар Қазақстанның литий кен орындарын барлауға бағытталған.

Бұл ынтымақтастықты одан әрі жалғастыру және кеңейту жоспарлануда, ал келесі аптада Германия канцлері Олаф Шольцтың іскер топ көшбасшылардан құралған ауқымды делегацияның сүйемелдеуімен Астанаға сапары күтілуде.

Тікелей шетелдік инвестициялар өсуде

Қазақстандық өкіл елге тікелей шетелдік инвестицияларды (ТШИ) тартудың табысты тәжірибесі және қолайлы инвестициялық климаттың тұрақты дамуы елде жүргізіліп жатқан реформалар тиімділігінің тағы бір белгісі екендігіне ерекше көңіл аударды.

«1993 жылдан Қазақстан жалпы сомасы 441 млрд. АҚШ долларын құрайтын ТШИ тартты. 2005 жылдан бері еліміздің 10 ірі инвестордың қатарына Нидерланды, АҚШ, Швейцария, Қытай, Ресей, Франция, Ұлыбритания, Бельгия, Оңтүстік Корея және Жапония кіреді», деді ол.

Ол 2023 жылы Қазақстанға ТШИ жалпы ағыны23,4 млрд. долларға жеткенін, ал 2024 жылдың бірінші тоқсанында бұл көрсеткіш 5,7 млрд. долларды құрағанын атап өтті.

«Осы аптада Moody’s халықаралық рейтингтікагенттігі Қазақстан эмитентінің ұлттық және шетелвалютасындағы ұзақ мерзімді рейтингтерін Baa1 деңгейіне дейін көтерді. Бұл  Moody’s тарапынан Қазақстанға берілген ең жоғарғы көрсеткіш болып табылады», —  деді және бұл жетістікті ашық мемлекет, жауапты басқару және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресуге бағытталған және елімізде жүргізіліп жатқан реформалармен байланыстырды.  

Орта дәліз

Транскаспий халықаралық көлік бағдарының (ТХКБ) әлеуеті туралы сұраққа жауап бере отырып, Василенко теңізге шыға алмайтын мәселемен байланысты Қазақстанның географиялық кемшілігін еңсеру мақсатында өңірлік байланыстардың маңыздылығын атап өтті.

Ол Қазақстан және оның аймақтық серіктестері Орталық Азияны Еуропамен қайта байланыстыруүшін Солтүстік-Оңтүстік және Шығыс-Батыс сауда бағыттарының дамуына ықпал ете отырып, оны артықшылыққа айналдыру үшін жұмыс істеп жатқанын атап өтті.

«Сондықтан біз Еуропалық Одақ, Қытай және басқа да серіктестермен солтүстік-оңтүстік және шығыс-батыс байланыстарын дамыту үшін жұмыс істеуге тырысамыз», — деп айтты.

Қазақстандық дипломат ТХКБ, сондай-ақ Орта дәліз ретінде белгілі Орталық Азия мен Оңтүстік Кавказ елдері арқылы Қытай мен Еуропаны  байланыстыратын маңызды бағыт екендігін баса айтты.

1991 жылы Қазақстан өз тәуелсіздігін алғаннан бері мемлекет бұл байланыстарды, әсіресе Каспий теңізі мен Оңтүстік Кавказ арқылы дамытуға ден қойды.

Алайда Василенко прогресс 2022 жылға дейін «шектеулі» болғанын мойындады, сол кездегеосаяси өзгерістер әлемдік қоғамның назарын Орталық Азияның стратегиялық маңыздылығынааударды.

«2022 жылы Батыс Орталық Азия мен Қазақстанның маңыздылығын түсіне отырып, тек геосаяси ғана емес, сонымен қатар экономикалық себептер бойынша, жасыл сутегі сияқты дәстүрлі және дәстүрлі емес энергия ресурстарының көзі ретінде және Еуропа ұмтылатын қосарланған ауысу үшін (жасыл және цифрлық ауысу) қажеттімаңызды шикізат көздері ретінде «қайта таныды»», — деп мәлімдеді Василенко.

«Middle Corridor Multimodal Ltd.»мультимодальды компаниясы Қазақстан, Әзербайжан және Грузия мемлекеттік теміржол компанияларының бірлескен кәсіпорны кеме қатынасы компанияларының қызметтерін оңтайландыруға және неғұрлым тиімді көлік шешімдерін ұсынуға бағытталған.

Василенко соңғы екі жылда Орта дәліз арқылытасымалданатын жүктердің көлемі үш есе артқанын атап өтті.

«Егер 2021 жылы Орта дәліз бойынша жүк тасымалдау көлемі 860 мың тоннаны құраса, 2022 жылы бұл көлем 1,7 миллион тоннаны құрады. Ал 2023 жылы бұл көлем 2,7 миллион тоннаны құрады», — деп айтты министрдің орынбасары. «Бұл өсім осымен тоқтамады. Осы жылдың алты айы ішінде 2,6 миллион тонна жүк тасымалданды және жылдың соңына дейін 4,2 миллион тоннаға жетеді деп күтеміз», — дей отырып, Василенко Қазақстан мен оның серіктестері 2030 жылға қарай жыл сайын осы бағыт бойынша 10 миллион тоннаға дейін жүк тасымалдауға ниетті екенін атап өтті.

Сондай-ақ, шенеунік Қытайдың «Бір белдеу,бір жол» және Еуропалық одақтың «Жаһандық қақпа» сияқты бастамаларының бірін-бірітолықтыратын сипатын атап өтті.

«Біз үшін олар арасында қайшылықтар жоқ. Бұл орасан зор тұжырымдамалардың барлығытеңізге шығудың болмауының кемшілігін жою және Қытай мен Еуропаны қайта байланыстыру үшін бір бағытта [Астананың көзқарасы бойынша] «ұмтылуда», — деді. Василенко өңірдегі инфрақұрылымдық жобаларды іске асырудың қажетті қарқынын қамтамасыз ету үшін Қазақстан еуропалық қаржы институттары тарапынанжылдамырақ іс-қимылдарға үміт артатынын жеткізді.

Мақала авторы: Әсел Сатубалдина